■ یخدان‌های تاریخی در سبزوار بخش عمومی

"یخدان‌های تاریخی در سبزوار"

در جنوب شهر سبزوار سه یخدان تاریخی وجود دارد که قدمت آن ها به دوره قاجاریه می رسد. جنس این یخدان ها از خشت می باشد که در گذشته برای نگهداری یخ برای فصل تابستان استفاده می شده است.
به گزارش سرویس تاریخ فرارو، در این یخدان ها نه تنها یخ بر اثر برودت شب های سرد زمستان یخ می بندد بلکه در محوطه ای که به نام چال یا گودال مرسوم است یخ ها تا اواخر تابستان نگهداری می شوند.یخدان ها از سه قسمت تشکلیل شده اند؛ چال یا گودال یخدان، گنبد مخروطی شکل و یا به اصطلاح خول و تونل ورودی. دو طرف دیوار تا حدودی منحنی است تا از تابش خورشید در شرق و غرب دیوار تا حدی جلوگیری کند و در سمت جنوب دیوار یک اتاق برای فردی که از یخدان محافظت می کند قرار دارد.
خشت و گل مهمترین مصالح ساختمانی معماری کویر و بالاخص معماری یخدان ها را تشکیل می دهد. خشت خام و کاه گل علاوه بر این که مقاوم ترین مواد در مصالح ساختمانی کویری محسوب می شوند بهترین عایق گرما از بیرون به درون و سرما از درون به بیرون نیز هستند. همچنین اندود کاه گل عایق خوبی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت حاصل از برف و باران به حساب می آید. ضمناً رنگ خاکی اندود و یا خشت از انعکاس نور شدید و گاه زننده و تند آفتاب کاسده و منظر بنا را برای ساکنان آن مطبوع می ساخت. سنگ و آجر نیز از مصالح ساختمانی مهمی هستند که به علت استحکام و در دسترس بودن و ارزان بودنشان در بنای یخچال ها به کار می رفته است.
در گذشته برای فراهم آوردن یخ فرد نگهبانی که از یخدان محافظت می کرده است در شب های سرد زمستان متناسب با سردی هوا در جوی واقع در شمال دیوار آب می انداخته و وقتی طی چند شب قطر یخ به اندازه کافی می رسید یخ ها را کنده و درون یخدان می ریخته است. در این یخدان ها نه تنها بر اثر برودت شب های سرد زمستان یخ می بندد بلکه در محوطه ای که به نام چال یا گودال یخدان مرسوم است یخ ها تا اواخر تابستان نگهداری می شده است. در ضمن گاهی اوقات هم آب موجود در چال های یخدان را آب باران پر می‌کردند.محل قرار گیری و ساخت یخدان ها بیشتر در حاشیه جاده های اصلی و در سر راه روستا ها یا شهرها قرار داشته است. تصاویر زیر سه یخ دان تاریخی سبزوار را نشان می دهد؛ به روایت عکس های مهر بخشی از هرم این یخ دان ها ریزش کرده و نیاز به بازسازی دارد.